Mythen en sagen
Vier bekende mythen en sagen.
1) Andromeda – De prinses die gered werd door Perseus
Hoewel het offer enorm is besluit het koningspaar toch om Andromeda te offeren, om zo de rest van het koninkrijk te sparen. De onschuldige koningsdochter wordt geboeid op een klif gezet, zodat het zeemonster, dat al op pad is gegaan om het koninkrijk te verwoesten, haar kan verslinden waarna zij voor eeuwig de bruid van de zee zal zijn. Als het monster al vlakbij is vliegt de held Perseus voorbij op zijn gevleugelde paard, de Pegasus. Kort daarvoor heeft de halfgod de gruwelijke gorgo Medusa verslagen die in staat was met haar ogen mensen te verstenen. Het hoofd van dit monster, waaruit een groot aantal kronkelende slangen groeien, draagt de held in een zak bij zich. Als Perseus prinses Andromeda op de klif ziet staan is hij onmiddellijk verkocht. De held is getroffen door de schoonheid van de prinses en wendt zich tot koning Cepheus. Hij belooft het monster te verslaan als hij daarna met Andromeda mag trouwen. Cepheus stemt toe. Hierna barst een gruwelijke strijd los.
Perseus slaagt er uiteindelijk in het monster te verslaan.
2) De Minotaurus, de stier van Minos
De Minotaurus bleek ontzettend sterk en werd daarom opgesloten in een labyrint dat door Daedalus werd gebouwd. Iedere negen jaar werden er zeven jongens en zeven meisjes uit Athene in het labyrint van de Minotaurus losgelaten. Koning Minos had Athene namelijk verslagen en dreigde het land te verwoesten als de Minotaurus niet met inwoners van Athene werd gevoerd. In Athene werd om de negen jaar via het lot bepaald wie er mee moest om gevoerd te worden aan de Minotaurus. Theseus – koningszoon van Athene – kon het niet verkroppen dat er jongens en meisjes worden gevoerd aan de Minotaurus en liet zich op een dag inschepen tijdens een nieuwe lichting. Als ze aankomen op Kreta telt koning Minos vijftien personen. Als hij vraagt waarom er dit keer één extra persoon het labyrint in gaat, vertelt Theseus dat hij de Minotaurus wil doden. Minos bespot hem en zegt dat hij als eerste gevoerd zal worden.
Minos' dochter Ariadne ziet Theseus en wordt verliefd op hem. Als hij haar belooft later met haar te trouwen helpt zij hem. Ariadne geeft Theseus een zwaard mee en een draad. Met de hulp van Ariadne vindt Theseus de weg terug uit het doolhof nadat hij de Minotaurus heeft gedood. Theseus had de draad om zijn middel gebonden en vond zo na het doden van het monster de weg weer terug.
3) Achilles, held uit de Trojaanse Oorlog
Achilles was een zoon van Thetis de zeenimf. Hij werd geboren uit het huwelijk tussen koning Peleus en Thetis. Aanvankelijk hadden de goden Zeus en Poseidon wel met haar willen trouwen, maar toen ze hoorden dat haar zoon machtiger zou worden dan zijn vader huwden zij haar snel uit. Thetis was zeer bedroefd over de haar opgelegde sterfelijkheid en gooide de eerste zes kinderen die ze kreeg in de haard. Koning Peleus wist te voorkomen dat ze datzelfde met de jonge Achilles deed.
Thetis begon na een tijdje van Achilles te houden, maar was wel bang hem te verliezen vanwege zijn sterfelijkheid. Ze dompelde hem daarom onder in de rivier de Styx die hem onsterfelijk maakte. Terwijl ze dat deed hield ze Achilles vast aan zijn hiel, zodat alleen dat stukje van zijn lichaam voortaan nog kwetsbaar was.
Thetis stuurt haar zoon hierna naar de centaur Chiron die hem opleidt in de jachtkunst, oorlogstechniek, muziek en tekenkunst. Als de Trojaanse Oorlog op het punt staat te beginnen, stuurt Thetis haar zoon weg naar het hof van Lykomedus, waar hij zich moet verkleden als vrouw en mengen onder de dochters van de koning. Op die manier hoopt ze te voorkomen dat hij mee moet vechten in de Trojaanse Oorlog.
De Grieken willen de strijd tegen de Trojanen echter niet beginnen zonder de om zijn strijdkunst bekend staande Achilles en sturen een bode om hem op te halen. Deze komt echter zonder Achilles terug. Odysseus verzint hierop een van zijn vele listen. Hij vermoedt dat Achilles zich schuilhoudt bij Lykomedus en gaat verkleed als marskamer naar het paleis. Daar stalt hij talloze sieraden uit en één wapen. Alle meisjes kiezen voor de sieraden behalve één: een gesluierde vrouw. Die kiest voor het wapen. Odysseus weet dan dat dit Achilles is en haalt hem over mee te gaan naar Troje.
Tijdens de oorlog maakt Achilles de vrouw Briseis buit, maar deze wordt hem afgenomen door de Griek Agamemnon, de koning van Mycene. Achilles is hier woest over en trekt zich vol wrok terug uit de strijd. De Grieken verliezen hierop de overhand in de oorlog.
Pas als Hector, een Trojaanse held, Achilles' goede vriend Patroclus doodt, besluit de held de strijd te hervatten. Hij gaat op zoek naar Hector die hem al tien jaar ontloopt, omdat een ziener hem ooit vertelde dat hij niet in de buurt van Achilles moest komen. Achilles vindt Hector, gaat met hem in gevecht en verwondt hem dodelijk. Hector smeekt hierop of zijn lichaam naar de Trojaanse koning Priamus overgebracht mag worden. Achilles weigert dit en vernedert Hector vervolgens door diens lichaam achter een strijdwagen te binden en door de stad te laten rijden.
Tijdens de Trojaanse Oorlog gebeurt waar Thetis zo bang voor was. Haar zoon sneuvelt. De Trojaanse prins Paris raakt hem met behulp van de god Apollo met een pijl in zijn hiel. De term Achilleshiel heeft zijn oorsprong in deze geschiedenis en staat voor kwetsbare plek.
In de Ilias van Homerus is Achilles één van de grootste helden. Hij wint ieder gevecht (op één na dan) en verwoest tijdens de eerste jaren van de Trojaanse Oorlog maar liefst twaalf kuststeden en elf steden die midden in het Trojaanse gebied liggen. De goden Athena en Hera beschermen de held.
Met name schippers vereerden de held.
4) Oedipus (Oidipous) en het oedipuscomplex
Oedipus is een bekend personage uit de Griekse mythologie. Hij speelt de hoofdrol in Sophokles' tragedie Koning Oedipus. Oedipus leeft voort in onze taal dankzij een psychoanalytisch concept dat de Weense psychiater Sigmund Freud eind negentiende eeuw naar hem vernoemde: het oedipuscomplex. Freud gebruikte de term voor de fase waarin kleuters seksuele verlangens hebben naar de ene ouder, en de andere ouder als rivaal beschouwen.
Het verhaal van Oedipus gaat als volgt. In oude tijden heerst koning Laios over de stad Thebe. Hij is getrouwd met Iokaste maar het huwelijk blijft lang kinderloos. In de hoop toch een nazaat te mogen verwerken, brengt koning Laios een bezoek aan het orakel van Delfi. Daar wordt hij niet erg op zijn gemak gesteld. Het orakel belooft hem wel een zoon, maar voegt daar aan toe dat de koning omgebracht zal worden door dat kind. Het is de vervulling van een vloek die een koning op de Peloponnesos ooit over koning Laios heeft uitgesproken, nadat die zijn zoon had ontvoerd.
Niet lang hierna baart koningin Iokaste inderdaad een zoon. Bang voor het onheil besluit het echtpaar de pezen van het kind door te snijden en hem vervolgens te vondeling te leggen in de bergen. De herder die het kind te vondeling moet leggen krijgt echter medelijden met het kind en besluit hem over te dragen aan een bevriende herder die de kudden van Polybos, de koning van Korinthe, weidt.
Laios en Iokaste zijn ervan overtuigd dat het kind in de bergen door wilde dieren is verscheurd en denken zo verlost te zijn van de spreuk van het orakel. Om hun geweten te sussen maken ze zichzelf wijs eigenlijk een goede daad te hebben gepleegd. Ze hebben het kind immers behoed voor een toekomst als vadermoordenaar.
De herder van Polybos neemt het kind mee naar zijn vrouw, die zich over hem ontfermd. Ze verbindt zijn doorgesneden pezen. Vanwege de akelige wonden noemen ze het kind Oedipus, wat de gezwollen voet betekent. Na enige tijd besluit het echtpaar het kind naar het hof te brengen aangezien ze zelf te arm zijn om het groot te brengen. Daar wordt Oedipus liefdevol aangenomen door de kinderloze koning Polybos en diens vrouw Merope. Maar weinig mensen in het rijk weten dat Oedipus niet het echte kind van het koningspaar is en het kind groeit zo op als de rechtmatige zoon en erfgenaam van de koning.
Op een dag hoort Oedipus van een dronken man dat hij niet de echte zoon van koning Polybos is. De jongeman reist hierop af naar het orakel van Delfi. Het orakel wil hem echter geen duidelijkheid verschaffen over zijn ware afkomst. Wel vertelt het orakel hem dat hij zijn vader zal doden en met zijn moeder zal trouwen. En dat uit dit huwelijk vervolgens verfoeilijke kinderen zullen worden geboren. Oedipus is wanhopig en wil zijn noodlot ontlopen. Hij ontvlucht Korinthe. Hij weet niet beter dan dat Polybos zijn echte vader is en wil hem niet doden.
Kort hierna komt Oedipus, die van plan is naar Boiotië te reizen, een paard met wagen tegen. De bestuurder duwt hem in het voorbijgaan ruw aan de kant. Oedipus, nog hevig gefrustreerd door de spreuken van het orakel, is woedend en als een oude man op de bok hem ook nog eens naar hem uithaalt met een stok, slaan bij Oedipus alle stoppen door. Als een wilde beukt hij op de oude man in, waardoor die van de wagen valt en overlijdt. Dat de man op de wagen in werkelijkheid zijn vader is, weer Oedipus niet. Maar het eerste deel van de voorspelling is al wel in vervulling gegaan. Oedipus heeft koning Laios gedood.
Thebe wordt in die tijd geteisterd door een gevleugelde sfinx, de dochter van de hellehond. De sfinx heeft zich bij de stadspoort van Thebe geposteerd en valt voorbij trekkende mensen lastig. Het geeft allerlei moeilijke raadsels op en wie het antwoord niet weet wordt onmiddellijk door de sfinx gedood.
Na de dood van koning Laios zit koningin Iokaste met haar broer Kretoon op de koningstroon van Thebe. In de hoop eindelijk van de terreur van de sfinx af te komen, bepalen zij dat degene die het wezen verslaat, mag trouwen met de koninklijk weduwe. In die tijd trekt Oedipus de stad juist binnen. Gezien de onrustbarende voorspelling die hij van het orakel heeft gekregen, hecht hij nog maar weinig waarde aan zijn leven en besluit hij in te gaan op het koninklijke aanbod.
Zonder vrees bezoekt hij de sfinx die hem het volgende raadsel opgeeft:
"Welk schepsel loopt 's ochtends op vier benen, 's middags op twee benen en 's avonds op drie?"
Oedipus hoeft niet lang na te denken over de oplossing en antwoordt.
"Het raadsel gaat over de mens. In de morgen van zijn leven begeeft hij zich als baby op handen en voeten. Als hij sterker wordt, loopt de mens rechtop en in ouderdom heeft het een derde voet, een wandelstok, nodig om overeind te blijven."
De sfinx erkent verslagen te zijn en stort zich in een afgrond. Thebe is bevrijd van de terreur van het wezen en Oedipus treedt in het huwelijk met zijn moeder, koningin Iokaste. Uit het huwelijk worden meerdere kinderen geboren terwijl Oedipus er geen idee van heeft dat hij deze kinderen bij zijn eigen moeder heeft verwekt.
De laatste kleine bevraging. Succes!
Voordat we aan het einde komen van dit leerpad, vraag ik aan je om je bevindingen met me te delen. Klik hier.
Wil je terug naar de vorige pagina van de website? Op de volgende pagina ontdek je de bibliografie.